Liệt dây thần kinh số 7: Các dạng bệnh, nguyên nhân và phương pháp điều trị

Dây thần kinh số 7 điều khiển các cơ biểu cảm trên khuôn mặt, do đó khi bị tổn thương sẽ gây ra lệch mặt, không nhắm mắt được, nói khó, mất đối xứng khuôn mặt... Bệnh nhân mắc phải liệt dây thần kinh số 7 (Liệt 7) sẽ gặp nhiều khó khăn trong sinh hoạt hằng ngày, kém tự tin trong giao tiếp và ảnh hướng đến chất lượng cuộc sống. Vì thế cần có lối lành mạnh để phòng tránh và chữa trị kịp thời khi bệnh khởi phát tại các cơ sở điều trị uy tín.

Liệt dây thần kinh số 7 là gì?

Liệt dây thần kinh số 7 (Facial Nerve Palsy) hay còn gọi là liệt mặt ngoại biên, xảy ra khi dây thần kinh số 7 (dây thần kinh mặt) bị tổn thương do tình trạng viêm, nhiễm virus hoặc chèn ép.

Liệt dây thần kinh số 7 (Facial Nerve Palsy) hay còn gọi là liệt mặt ngoại biên, xảy ra khi dây thần kinh số 7 (dây thần kinh mặt) bị tê liệt do tình trạng viêm, nhiễm virus, chấn thương…. Dây thần kinh số 7 điều khiển các cơ biểu cảm trên khuôn mặt, do đó khi bị tên liệt sẽ gây ra lệch mặt, không nhắm mắt được, nói khó, mất đối xứng khuôn mặt...

Trên thực tế, liệt dây thần kinh số 7 có thể do nhiều nguyên nhân gây ra và tiến triển ở nhiều mức độ từ viêm tai giữa, nhiễm virus Herpes zoster đến hậu quả sau đột quỵ hoặc chấn thương đầu.

Các dạng liệt dây thần kinh số 7

• Liệt dây thần kinh số 7 ngoại biên (Bell’s Palsy): Là dạng phổ biến nhất, xảy ra do viêm hoặc nhiễm virus (thường là Herpes simplex). Tổn thương xảy ra ở phần sau của dây thần kinh số 7, ngoài nhân vận động. Biểu hiện liệt toàn bộ nửa mặt bên tổn thương (cả trán và cơ mặt).
• Liệt dây thần kinh số 7 trung ương: Nguyên nhân thường do đột quỵ hoặc tổn thương vỏ não. Chỉ liệt phần dưới của mặt bên tổn thương (vì phần trên được chi phối hai bên). Người bệnh vẫn có thể nhăn trán hoặc nhắm mắt được.
• Liệt mặt tái phát: Bệnh nhân từng bị liệt mặt và tái phát trở lại sau một thời gian. Có thể liên quan đến cơ địa miễn dịch yếu, stress, nhiễm lạnh.
• Liệt dây thần kinh số 7 do chấn thương hoặc u chèn ép: Có thể do gãy xương đá, phẫu thuật đầu cổ, u tuyến mang tai... Thường cần can thiệp ngoại khoa nếu có nguyên nhân chèn ép rõ ràng.
• Hội chứng Ramsay Hunt (liệt mặt do zona thần kinh): Gây ra bởi virus Varicella-Zoster tái hoạt động. Kèm theo nổi mụn nước vùng tai, đau tai dữ dội và chóng mặt.

Việc phân loại đúng dạng liệt giúp lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, đặc biệt là quyết định dùng thuốc, phẫu thuật hay liệu pháp hỗ trợ như châm cứu.

Nguyên nhân gây liệt dây thần kinh số 7

• Nhiễm virus Herpes simplex, Herpes zoster: Là nguyên nhân phổ biến nhất (Bell’s Palsy)
• Viêm tai giữa, nhiễm trùng tai: Gây đè ép dây thần kinh 7 trong xương châm
• Nhiễm lạnh đột ngột: Làm co mạch máu nuôi dây thần kinh..
• Chấn thương sốt lạnh, nhiễm lạnh đột ngột: Khiến mạch máu nuôi dây thần kinh co thất.
• Chấn thương sọ não, phẫu thuật đầu-mặt: Ảnh hưởng trực tiếp tới dây thần kinh.
• U đầu dây thần kinh, đa xơ cứng: Nguyên nhân hiếm gặp.

Triệu chứng thường gặp

• Lệch miệng, mất cứ động trên khuôn mặt (cơ mặt một bên bị yếu)
• Nhắm mắt không kín, khô mắt hoặc chảy nước mắt.
• Khó phát âm, thức ăn đọng một bên miệng.
• Giảm cảm giác và đau vùng tai, xương chũm
• Mất vị giác ở 2/3 trước lưỡi cùng bên.

Biến chứng có thể xảy ra

• Cơ mặt teo do không được vận động lâu ngày
• Hội chứng co giật cơ mặt, cơ nhảy giật tự động
• Mất đối xứng khuôn mặt vĩnh viễn
• Tâm lý ngại giao tiếp, lo âu, trầm cảm

Các phương pháp điều trị liệt dây thần kinh số 7

Theo các tài liệu quốc tế như Mayo Clinic, American Academy of Neurology và các nghiên cứu đăng trên PubMed, việc điều trị liệt dây thần kinh số 7 cần cá nhân hóa dựa trên nguyên nhân và mức độ tổn thương. Có hai nhóm điều trị chính: Tây y và Y học cổ truyền (đặc biệt là châm cứu).

Điều trị bằng Tây y

Thuốc Corticosteroid (như Prednisone): Là phương pháp điều trị đầu tay cho Bell's Palsy. Có hiệu quả nhất nếu sử dụng trong vòng 72 giờ kể từ khi khởi phát triệu chứng. Giúp giảm viêm và phù nề quanh dây thần kinh số 7.

Thuốc kháng virus (như Acyclovir hoặc Valacyclovir): Được dùng kết hợp với corticosteroid nếu nghi ngờ nguyên nhân do virus Herpes simplex hoặc zona thần kinh (trong hội chứng Ramsay Hunt).

Bảo vệ mắt: Dùng nước mắt nhân tạo, thuốc mỡ tra mắt, đeo kính bảo vệ hoặc dán băng khi nhắm mắt không kín. Ngăn ngừa biến chứng khô giác mạc và loét giác mạc.

Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng: Massage mặt, các bài tập gương (mirror therapy). Kích thích điện cơ mặt (neuromuscular electrical stimulation) đang được nghiên cứu với một số kết quả tích cực.

Phẫu thuật (trong một số trường hợp đặc biệt): Giải áp vi phẫu dây thần kinh (decompression surgery) chỉ định hạn chế. Phẫu thuật ghép cơ mặt hoặc nối dây thần kinh chéo khi liệt lâu ngày không hồi phục.

Điều trị bằng Châm cứu (ưu tiên tại nhiều quốc gia châu Á)

Châm cứu được chứng minh là phương pháp hỗ trợ hiệu quả, an toàn, ít tác dụng phụ. Theo nhiều nghiên cứu ở Trung Quốc, Hàn Quốc và Việt Nam, châm cứu giúp cải thiện rõ rệt khả năng phục hồi vận động và cảm giác của cơ mặt.

Châm huyệt toàn thân và tại chỗ: Kết hợp huyệt kinh Dương minh đại trường, Tiểu tràng, Vị và các huyệt vùng mặt như Thừa tương, Nghinh hương, Toản trúc, Giáp xa.

Điện châm: Dùng xung điện nhẹ kích thích co cơ, tăng tái tạo thần kinh. Được đánh giá là hiệu quả cao trong giai đoạn phục hồi.

Thủy châm và Cấy chỉ: Tiêm vitamin B1, B12 vào huyệt giúp tăng dẫn truyền thần kinh. Cấy chỉ kích thích liên tục, duy trì tác dụng lâu dài trên các huyệt đạo.

Châm cứu kết hợp phục hồi chức năng: Giúp cải thiện đối xứng khuôn mặt, giảm co thắt cơ và hỗ trợ tâm lý bệnh nhân.

Nghiên cứu đăng trên Journal of Traditional Chinese Medicine (2021) cho thấy nhóm bệnh nhân điều trị kết hợp châm cứu và thuốc Tây có tỷ lệ phục hồi hoàn toàn cao hơn đáng kể so với nhóm chỉ dùng thuốc.

Phòng ngừa liệt dây thần kinh số 7

• Giữ ấm, tránh nhiễm lạnh đột ngột, đặc biệt vùng tai-mặt.
• Vận động thường xuyên, giữ tâm lý thoải mái.
• Tránh đi ngoài trời khi thời tiết thay đổi đột ngột.
• Ăn uống đầy đủ, hạn chế các chất kích thích.

Liệt dây thần kinh số 7 đôi khi xảy ra đột ngột nhưng hoàn toàn có thể hồi phục tốt nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Trong đó, châm cứu được xem là phương pháp an toàn, ít tác dụng phụ và mang lại nhiều hiệu quả trong phục hồi cơ mặt, phòng ngừa biến chứng và tăng chất lượng cuộc sống.