Điều chị chậm nói ở trẻ: Dấu hiệu nhận biết sớm và phương pháp điều trị bằng châm cứu

Trong giai đoạn phát triển đầu đời của trẻ thường có các dấu mốc quan trọng về sự phát triển cân bằng thể chất và tinh thần của trẻ, trong đó ngôn ngữ là một phương diện quan trọng để giúp trẻ hình thành những suy nghĩ phức tạp hơn. Việc trẻ chậm nói cần được nhận biết kịp thời để có các phương án khắc phục, trong bài viết sau đây chúng tôi sẽ giới thiệu cách nhận diện chi tiết cũng như phương pháp điều trị chậm nói ở trẻ bằng châm cứu tới độc giả. 

Chậm nói ở trẻ em là như nào?

Chậm nói (hay chậm phát triển ngôn ngữ) là tình trạng trẻ em không đạt được các cột mốc phát triển ngôn ngữ phù hợp với độ tuổi. Theo thống kê, khoảng 15-20% trẻ em dưới 2 tuổi và 5-10% trẻ em học đường gặp phải tình trạng này. Chậm nói không chỉ ảnh hưởng đến khả năng giao tiếp mà còn tác động đến sự phát triển nhận thức, cảm xúc và xã hội của trẻ. Việc nhận biết sớm và can thiệp kịp thời là chìa khóa để giúp trẻ phục hồi và phát triển ngôn ngữ một cách tối ưu.

Các cột mốc phát triển ngôn ngữ bình thường ở trẻ

• Giai đoạn 2-3 tháng: Trẻ bắt đầu phát ra những âm thanh đơn giản như "a", "u", "o", thường kèm theo nụ cười khi được người lớn nói chuyện. Trẻ cũng bắt đầu có phản ứng với giọng nói của mẹ và các âm thanh quen thuộc
• Giai đoạn 4-6 tháng: Trẻ có thể tạo ra những âm thanh phức tạp hơn, bắt đầu bập bẹ "ba ba", "ma ma" nhưng chưa có ý nghĩa cụ thể. Trẻ cũng bắt đầu quay đầu khi nghe tiếng gọi tên
• Giai đoạn 7-9 tháng: Trẻ bắt đầu hiểu một số từ đơn giản như "không", "tạm biệt" và có thể thực hiện các hành động đơn giản theo yêu cầu như vẫy tay chào
• Giai đoạn 10-12 tháng: Trẻ nói được từ đầu tiên có ý nghĩa, thường là "mama" hoặc "papa", hiểu được khoảng 10-20 từ và có thể làm theo những chỉ dẫn đơn giản
• Giai đoạn 12-15 tháng: Trẻ có thể nói được 3-10 từ có ý nghĩa, hiểu được tên của các đồ vật quen thuộc và có thể chỉ vào đúng đồ vật khi được hỏi. Trẻ bắt đầu sử dụng cử chỉ để giao tiếp như chỉ tay, lắc đầu
• Giai đoạn 16-18 tháng: Vốn từ tăng lên 20-50 từ, trẻ bắt đầu kết hợp hai từ với nhau như "cho con", "muốn nước". Trẻ có thể làm theo những yêu cầu phức tạp hơn như "đi lấy giày"
• Giai đoạn 19-24 tháng: Trẻ có thể nói được 50-200 từ, bắt đầu tạo thành câu đơn giản 2-3 từ. Trẻ hiểu được hầu hết những gì người lớn nói trong cuộc sống hàng ngày
• Giai đoạn 24-30 tháng: Vốn từ tăng nhanh lên 200-500 từ, trẻ có thể tạo thành câu 3-4 từ, bắt đầu sử dụng đại từ như "tôi", "bạn". Trẻ có thể kể lại những sự kiện đơn giản
• Giai đoạn 30-36 tháng: Trẻ có thể nói được hầu hết những gì mình muốn, sử dụng câu phức tạp hơn, hiểu được các khái niệm về thời gian và không gian cơ bản

Nguyên nhân gây chậm nói ở trẻ em

Nguyên nhân liên quan đến não bộ và thần kinh

• Tổn thương vùng Broca và Wernicke: Đây là hai vùng não chính chịu trách nhiệm cho việc phát ngôn và hiểu ngôn ngữ. Tổn thương có thể do thiếu oxy khi sinh, chấn thương hoặc nhiễm trùng não màng não.
• Rối loạn phổ tự kỷ: Trẻ tự kỷ thường có khó khăn trong giao tiếp xã hội và phát triển ngôn ngữ. Họ có thể không nói hoặc nói lặp lại, khó hiểu và sử dụng ngôn ngữ trong giao tiếp.
• Thiểu năng trí tuệ: Sự chậm phát triển về nhận thức ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng học và sử dụng ngôn ngữ.
• Chứng đọc viết khó khăn (Dyslexia): Ảnh hưởng đến việc xử lý ngôn ngữ và có thể kéo theo chậm phát triển nói

Nguyên nhân về thính giác

• Khiếm thính bẩm sinh( điếc): Trẻ sinh ra đã có vấn đề về thính giác, không thể nghe được âm thanh bình thường để học nói ( Do trẻ bị điếc dẫn đến không nói được- Chứng điếc câm bẩm sinh)
• Nhiễm trùng tai thường xuyên: Viêm tai giữa mủزمن có thể làm giảm khả năng nghe, ảnh hưởng đến việc tiếp nhận và bắt chước âm thanh
• Tích dịch tai giữa: Dịch tích tụ trong tai giữa tạo ra cảm giác như nghe dưới nước, làm méo mó âm thanh
• Khiếm thính thần kinh: Tổn thương dây thần kinh thính giác ảnh hưởng đến việc truyền tín hiệu âm thanh lên não

Nguyên nhân về cơ quan phát âm

• Còi cầu mềm: Khiếm khuyết bẩm sinh làm cho không khí thoát ra qua mũi khi nói, gây khó khăn trong phát âm
• Dính thắng lưỡi: Lưỡi không di chuyển linh hoạt, ảnh hưởng đến việc phát âm một số âm cụ thể
• Vấn đề về răng và hàm: Răng mọc lệch, khớp cắn không đúng có thể ảnh hưởng đến cách phát âm
• Rối loạn phối hợp vận động miệng: Các cơ miệng, lưỡi, họng không phối hợp được với nhau để tạo ra âm thanh chính xác

Nguyên nhân môi trường và xã hội

• Thiếu kích thích ngôn ngữ: Gia đình ít nói chuyện với trẻ, không đọc sách hoặc kể chuyện, khiến trẻ không được tiếp xúc đủ với ngôn ngữ
• Môi trường đa ngôn ngữ phức tạp: Trẻ được tiếp xúc với quá nhiều ngôn ngữ cùng lúc mà không có sự hướng dẫn rõ ràng có thể gây nhầm lẫn
• Sử dụng thiết bị điện tử quá nhiều: Xem TV, tablet thay vì tương tác trực tiếp với người lớn có thể làm chậm phát triển ngôn ngữ
• Stress và căng thẳng gia đình: Môi trường gia đình không ổn định, căng thẳng có thể ảnh hưởng đến sự phát triển tổng thể của trẻ

Dấu hiệu nhận biết chậm nói ở trẻ em

Dấu hiệu ở trẻ dưới 2 tuổi

• 12 tháng tuổi: Trẻ không phản ứng khi được gọi tên, không vẫy tay chào tạm biệt, không nói được từ nào có ý nghĩa cả. Trẻ cũng không chỉ vào đồ vật để thể hiện mong muốn
• 15 tháng tuổi: Trẻ không nói được "mama", "papa" hoặc bất kỳ từ nào khác, không hiểu các chỉ dẫn đơn giản như "đưa cho mẹ"
• 18 tháng tuổi: Vốn từ dưới 10 từ, không thể chỉ vào các bộ phận cơ thể khi được hỏi, không bắt chước âm thanh hoặc từ ngữ
• 24 tháng tuổi: Vốn từ dưới 25 từ, không kết hợp được hai từ với nhau, người lạ không hiểu được gì trẻ nói

Dấu hiệu ở trẻ 2-3 tuổi

• 30 tháng tuổi: Trẻ không thể tạo thành câu 2-3 từ, ít khi tự khởi xướng cuộc trò chuyện, chỉ lặp lại những gì người khác nói
• 36 tháng tuổi: Khó hiểu được 50% những gì trẻ nói, trẻ không thể kể lại sự kiện đơn giản, không hỏi những câu hỏi cơ bản như "cái gì?", "ở đâu?"

Dấu hiệu ở trẻ trên 3 tuổi

• Khó hiểu khi nói chuyện: Người lạ khó hiểu được 75% những gì trẻ nói, trẻ thường bỏ qua hoặc thay thế nhiều âm
• Ngữ pháp kém: Không sử dụng đúng thì, không biết dùng số nhiều, câu nói còn rất đơn giản và ngắn
• Vốn từ hạn chế: So với các bạn cùng tuổi, trẻ biết ít từ hơn rõ rệt, khó hiểu những khái niệm trừu tượng
• Khó giao tiếp xã hội: Không biết cách bắt đầu hoặc duy trì cuộc trò chuyện, không hiểu các quy tắc xã hội cơ bản

Điều trị chậm nói ở trẻ em bằng châm cứu

Cơ sở khoa học của châm cứu trong điều trị chậm nói: Châm cứu điều trị chậm nói dựa trên kích thích vùng ngôn ngữ trong não thông qua việc tác động lên các huyệt vị đặc biệt để tăng cường lưu lượng máu và oxy đến vùng Broca và Wernicke, hai khu vực quan trọng nhất cho việc sản xuất và hiểu ngôn ngữ.

Phương pháp này sẽ thúc đẩy hình thành các khớp thần kinh mới và cải thiện tuần hoàn máu não, giúp tăng cường cung cấp dưỡng chất và oxy cho các tế bào thần kinh, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình học hỏi và ghi nhớ

Thông qua các huyệt châm, phương pháp đồng thời sẽ điều hòa hoạt động của hệ thần kinh giao cảm và phó giao cảm, giúp trẻ thư giãn và tập trung hơn trong quá trình học ngôn ngữ.

Các nhóm huyệt vị chính trong điều trị chậm nói

Những huyệt vị tác động trực tiếp lên não bộ:

• Bách hội (GV20): Nằm ở đỉnh đầu, là giao điểm của tất cả các kinh mạch dương. Huyệt này có tác dụng kích thích mạnh mẽ vỏ não, đặc biệt là các vùng liên quan đến ngôn ngữ và nhận thức. Châm huyệt Bách hội giúp cải thiện trí nhớ, tăng cường khả năng tập trung và hỗ trợ quá trình học ngôn ngữ.
• Thần đình (GV24): Ở giữa trán, trên đường giữa cách chân tóc 0.5 thốn. Đây là huyệt quan trọng để an thần, tăng cường trí tuệ và cải thiện khả năng giao tiếp. Châm huyệt này giúp trẻ bình tĩnh hơn, dễ tiếp thu và học hỏi ngôn ngữ.
• Ấn đường (EX-HN3): Nằm chính giữa hai chân mày, có tác dụng an thần, giảm căng thẳng và kích thích hoạt động của thuỳ trán - vùng não quan trọng cho việc suy nghĩ và ngôn ngữ.
• Nhân trung (GV26): Ở phần 1/3 trên của rãnh giữa mũi và môi trên, có tác dụng tỉnh thần, kích thích hoạt động não bộ và cải thiện phản xạ.

Những huyệt điều trị vùng miệng họng

• Liêm tuyền (RN23): Nằm trên đường giữa, dưới môi dưới, trong rãnh giữa môi và cằm. Huyệt này đặc biệt quan trọng trong điều trị các vấn đề về lưỡi và phát âm, giúp cải thiện khả năng di chuyển lưỡi và phát âm rõ ràng hơn.
• Địa thương (ST4): Ở góc miệng, cách góc miệng 0.4 thốn. Châm huyệt này giúp cải thiện chức năng của các cơ quanh miệng, hỗ trợ việc phát âm các âm cần sự phối hợp của môi.
• Hiệp xa (ST6): Ở góc hàm, khi cắn răng thì cơ nở to. Huyệt này giúp điều trị các vấn đề về hàm, cải thiện khả năng nhai và ảnh hưởng tích cực đến phát âm.
• Thính hội (GB2): Trước tai, trong lỗ tai khi há miệng. Đây là huyệt quan trọng cho thính giác, giúp cải thiện khả năng nghe và phân biệt âm thanh

Những huyệt tăng cường sức khỏe tổng thể và hỗ trợ phát triển

• Túc tam lý (ST36): Dưới đầu gối 3 thốn, cách xương chày 1 thốn về phía ngoài. Đây là huyệt tăng cường thể lực, cải thiện tiêu hóa và hỗ trợ phát triển toàn diện. Khi cơ thể khỏe mạnh, não bộ sẽ hoạt động tốt hơn
• Tam âm giao (SP6): Ở mặt trong cẳng chân, trên mắt cá trong 3 thốn. Huyệt này có tác dụng điều hòa khí huyết, tăng cường chức năng tạng phủ và hỗ trợ phát triển thần kinh
• Hợp cốc (LI4): Ở mu bàn tay, giữa xương bàn tay thứ nhất và thứ hai. Đây là huyệt có tác dụng thông kinh lạc, giảm đau và đặc biệt tốt cho các vấn đề về đầu mặt cổ
• Thái xung (LR3): Trên mu chân, giữa ngón cái và ngón trỏ chân. Huyệt này giúp an thần, giảm căng thẳng và cải thiện giấc ngủ
• Quy trình châm cứu điều trị chậm nói cho trẻ em

Giai đoạn đánh giá và chuẩn đoán

Trong quá trình thăm khám, các bác sĩ sẽ đánh giá mức độ chậm phát triển ngôn ngữ, kiểm tra các cơ quan phát âm, thính giác và phản xạ thần kinh, đồng thời quan sát cách trẻ giao tiếp, phản ứng với âm thanh và khả năng hiểu ngôn ngữ

Lấy tiền sử bệnh: Tìm hiểu quá trình mang thai, sinh nở, phát triển sớm của trẻ và các yếu tố nguy cơ. Những thông tin này giúp xác định nguyên nhân có thể gây chậm nói

Đánh giá theo y học cổ truyền: Quan sát thể chất, màu da, lưỡi, mạch ( đối với trẻ trên 36 tháng tuổi), chỉ văn ( đối với trẻ dưới 36 tháng tuổi) để xác định thể trạng và nguyên nhân bệnh theo quan điểm Đông y

Xây dựng kế hoạch điều trị: Dựa trên kết quả đánh giá để lựa chọn huyệt vị, phương pháp châm và lịch trình điều trị phù hợp với từng trẻ

Kỹ thuật châm cứu dành cho trẻ em

• Lựa chọn kim châm: Sử dụng kim hào châm. Kim phải vô trùng tuyệt đối và chỉ sử dụng một lần
• Thời gian châm ngắn: Mỗi lần châm chỉ 30 phút để trẻ không cảm thấy mệt mỏi hay khó chịu. Thời gian có thể điều chỉnh tùy theo khả năng chịu đựng của từng trẻ
• Thao tác thực hiện: Việc châm kim và vận kim phải rất nhẹ nhàng, tránh gây đau đớn hoặc sợ hãi cho trẻ. Bác sĩ cần có kinh nghiệm và kỹ thuật tốt

Liệu trình điều trị cụ thể

• Giai đoạn 1 (2 tháng đầu): Châm 4-5 lần/tuần, tập trung vào việc kích thích các vùng não liên quan đến ngôn ngữ và cải thiện tuần hoàn máu não. Giai đoạn này rất quan trọng để tạo nền tảng cho sự cải thiện
• Giai đoạn 2 (2-3 tháng tiếp theo): Châm 3-4 lần/tuần, bổ sung thêm các huyệt hỗ trợ chức năng miệng họng và cải thiện khả năng phát âm. Bắt đầu thấy những tiến bộ rõ rệt
• Giai đoạn 3 (3-6 tháng sau): Châm 2-3 lần/tuần, tập trung vào việc củng cố kết quả và hỗ trợ phát triển ngôn ngữ phức tạp hơn
• Giai đoạn duy trì: Châm 1-2 lần/tuần hoặc theo nhu cầu để duy trì và tiếp tục cải thiện

Hiệu quả của châm cứu trong điều trị chậm nói

Cải thiện về mặt sinh lý

• Tăng cường lưu lượng máu não: Các nghiên cứu cho thấy châm cứu có thể tăng lưu lượng máu đến não lên 20-30%, đặc biệt ở các vùng liên quan đến ngôn ngữ.
• Kích thích sản sinh chất dẫn truyền thần kinh: Châm cứu giúp tăng sản sinh các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine, serotonin, giúp cải thiện tâm trạng và khả năng học hỏi của trẻ.
• Cải thiện tính linh hoạt của não bộ: Khả năng tái tổ chức và tạo kết nối mới của não được cải thiện, đặc biệt quan trọng ở trẻ em khi não còn đang phát triển.
• Cải thiện chức năng cơ miệng họng: Các cơ liên quan đến phát âm được kích thích và hoạt động phối hợp tốt hơn.

Tiến bộ về ngôn ngữ

• Tăng vốn từ vựng: Nhiều trẻ cho thấy sự gia tăng đáng kể về số lượng từ biết và sử dụng sau 2-3 tháng điều trị.
• Cải thiện phát âm: Trẻ phát âm rõ ràng hơn, giảm bỏ sót âm hoặc thay thế âm không chính xác.
• Tăng cường giao tiếp: Trẻ tích cực hơn trong việc khởi xướng và duy trì cuộc trò chuyện, sử dụng cử chỉ và ngôn ngữ cơ thể phù hợp.
• Hiểu ngôn ngữ tốt hơn: Khả năng hiểu và thực hiện các chỉ dẫn phức tạp được cải thiện rõ rệt.

Lợi ích về mặt tâm lý xã hội

• Tăng cường tự tin: Khi giao tiếp tốt hơn, trẻ trở nên tự tin hơn trong các tình huống xã hội.
• Giảm căng thẳng: Trẻ ít bực bội, khó chịu khi không thể diễn đạt được ý muốn của mình.
• Cải thiện mối quan hệ: Giao tiếp tốt hơn giúp trẻ kết bạn dễ dàng hơn và có mối quan hệ tốt hơn với gia đình.
• Hỗ trợ học tập: Khả năng ngôn ngữ tốt hơn giúp trẻ tiếp thu kiến thức và tham gia các hoạt động học tập hiệu quả hơn.

So sánh với các phương pháp điều trị khác

An toàn: Châm cứu là phương pháp chữa bệnh Y học cổ truyền không dùng thuốc có lịch sử lâu đời

Tác động căn nguyên: Không chỉ điều trị triệu chứng mà còn tác động vào nguyên nhân gây bệnh, kích thích quá trình tự phục hồi của cơ thể

Hiệu quả toàn diện: Vừa cải thiện ngôn ngữ vừa tăng cường sức khỏe tổng thể, hỗ trợ phát triển toàn diện của trẻ

Chi phí hợp lý: So với các phương pháp điều trị dài hạn khác, châm cứu có chi phí phù hợp và mang lại hiệu quả bền vững

So sánh với điều trị bằng thuốc

Không tác dụng phụ: Thuốc điều trị thần kinh thường có nhiều tác dụng phụ như buồn ngủ, chậm phản ứng, ảnh hưởng đến sự phát triển tự nhiên của trẻ

Không gây phụ thuộc: Châm cứu kích thích khả năng tự phục hồi của cơ thể, không tạo ra sự phụ thuộc như một số loại thuốc
Tác động lâu dài: Hiệu quả của châm cứu thường duy trì lâu dài sau khi kết thúc điều trị

Chế độ chăm sóc và hỗ trợ tại nhà

Massage huyệt vị tại nhà

Một số cách mà gia đình có thể thực hiện tại nhà cho trẻ, thời gian 2 - 3 lần/ngày, mỗi lần chừng 5 - 10 phút, tốt nhất là trước khi ngủ.

• Bách hội: Dùng đầu ngón tay mát xa nhẹ nhàng theo chiều kim đồng hồ, mỗi lần 2-3 phút.
• Ấn đường: Dùng ngón cái xoa nhẹ từ dưới lên trên, giúp trẻ thư giãn và tăng cường tập trung
• Massage tai: Toàn bộ vành tai từ trên xuống dưới, kích thích các điểm phản xạ

Tạo môi trường thuận lợi cho phát triển ngôn ngữ

• Giao tiếp thường xuyên: Nói chuyện với trẻ liên tục trong các hoạt động hàng ngày, mô tả những gì đang làm
• Đọc sách mỗi ngày: Chọn sách phù hợp với độ tuổi, đọc với giọng điệu sinh động và tương tác với trẻ
• Hát và nghe nhạc: Âm nhạc giúp kích thích não bộ và cải thiện khả năng ghi nhớ từ vựng
• Giới hạn tiếp cận thiết bị điện tử: Hạn chế thời gian xem TV, tablet, tăng cường tương tác trực tiếp với người thật

Dinh dưỡng hỗ trợ não bộ

• Omega-3: Có nhiều trong cá hồi, cá thu, hạt chia, hạt lanh. Giúp phát triển não bộ và cải thiện trí nhớProtein chất lượng cao: Từ trứng, thịt nạc, đậu phụ cung cấp amino acid cần thiết
• Vitamin nhóm B: Đặc biệt B6, B12, folate từ rau lá xanh, ngũ cốc nguyên hạt hỗ trợ hệ thần kinh
• Kẽm và sắt: Từ thịt đỏ, hạt bí ngô giúp cải thiện chức năng não và khả năng tập trung

Bài tập bổ trợ tại nhà

• Bài tập thổi: Thổi bong bóng, thổi còi giúp tăng cường cơ miệng và hô hấp
• Bài tập lưỡi: Di chuyển lưỡi theo các hướng khác nhau, liếm môi, đẩy lưỡi ra vào
• Bài tập môi: Chu môi, mỉm cười, làm các biểu cảm khác nhau
• Nhai và ngậm: Cho trẻ nhai kẹo cao su không đường, ngậm ống hút để tăng cường cơ miệng

Chậm nói ở trẻ em là vấn đề cần được quan tâm và can thiệp sớm để đạt hiệu quả tốt nhất. Châm cứu đã được chứng minh là một phương pháp điều trị an toàn, hiệu quả và phù hợp với trẻ em khi được thực hiện bởi các chuyên gia có kinh nghiệm.

Với sự kiên nhẫn, tình yêu thương và phương pháp điều trị phù hợp, mỗi trẻ em đều có thể phát triển khả năng ngôn ngữ và hòa nhập tốt với cộng đồng.

Nếu bạn phát hiện con mình có dấu hiệu chậm nói, đừng chần chừ mà hãy tham khảo ý kiến của các chuyên gia ngay hôm nay, việc can thiệp sớm sẽ tạo ra sự khác biệt lớn trong tương lai của trẻ.